Bài này nói về má»™t trong hai mÆ°Æ¡i tÆ° tiết khí trong lịch Trung Quốc. Các nghÄ©a khác, xem Thanh minh (định hÆ°á»›ng).

Tiết Thanh minh là má»™t khái niệm trong công tác lập lịch của các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ đại. Nó là má»™t trong số hai mÆ°Æ¡i tÆ° tiết khí của các lịch Trung Quốc, ÄÃ i Loan, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên.

Vì lịch của người Trung Quốc, cÅ©ng nhÆ° Việt Nam cổ đại, bị nhiều người lầm tưởng là Ã¢m lịch thuần túy nên rất nhiều người cho rằng nó được tính theo chu kỳ của Mặt Trăng quay xung quanh Trái Đất. Trên thá»±c tế lịch Trung Quốc cổ đại là má»™t loại Ã¢m dÆ°Æ¡ng lịch nên nếu giải thích theo thuật ngữ của lịch hiện đại ngày nay (lịch Gregory) thì nó được tính theo vị trí của Trái Đất trong chu kỳ chuyển Ä‘á»™ng trên quỹ đạo của mình xung quanh Mặt Trời. Nếu tính Ä‘iểm xuân phân là gốc (kinh Ä‘á»™ Mặt Trời bằng 0°) thì Ä‘iểm diá»…n ra hay bắt đầu tiết Thanh minh là kinh Ä‘á»™ Mặt Trời bằng 15°. Do vậy, tiết Thanh minh thá»±c tế được tính theo cách tính của dÆ°Æ¡ng lịch hiện đại và nó thông thường bắt đầu vào ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dÆ°Æ¡ng lịch tùy theo từng năm.

Theo quy Æ°á»›c, tiết thanh minh là khoảng thời gian bắt đầu từ khoảng ngày 4 hay 5 tháng 4 khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào khoảng ngày 20 hay 21 tháng 4 trong lịch Gregory theo các múi giờ Đông Á khi tiết Cốc vÅ© bắt đầu.

Thời tiết[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

Xét về mặt thời tiết, khí hậu thì từ thời Ä‘iểm này trở Ä‘i ở miền Bắc Việt Nam, do ảnh hưởng của luồng gió mùa đông-bắc đã yếu, gió đông-nam đã mạnh dần lên và mÆ°a phùn Ä‘ã gần nhÆ° chấm dứt hẳn. Điều này làm mất Ä‘i hiện tượng nồm (hiện tượng làm hÆ¡i nÆ°á»›c ngÆ°ng tụ lại trên bề mặt các đồ vật tiếp giáp gần vá»›i mặt đất cÅ©ng nhÆ° nhà cá»­a) và tiết trời trở nên trong sáng, dá»… chịu hÆ¡n do nhiệt Ä‘á»™ đã lên cao và Ä‘á»™ ẩm giảm xuống. Tuy nhiên, gần nhÆ° vẫn chÆ°a có mÆ°a rào Ä‘ể bắt đầu cho mùa mÆ°a. MÆ°a rào thường diá»…n ra gần tiết Cốc vÅ©.

Tết Thanh minh[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

Từ thời nhà Thanh, sau khi sá»­a đổi lịch thì tết Thanh Minh diá»…n ra vào ngày tiết Thanh minh. Tại Trung Quốc, ÄÃ i Loan, Hồng Kông và Ma Cao thì tết này là má»™t ngày quốc lá»…. Còn ở các khu vá»±c khác ở Đông Á thì không. Nói đến Tết Thanh minh thì bao giờ người ta cÅ©ng nghÄ© đến lá»… tảo má»™ và há»™i đạp thanh. Tại Việt Nam các tỉnh Bắc bá»™ và cá»™ng đồng người gốc Hoa thì ăn tết này theo ngày tiết Thanh minh nhÆ° Trung Quốc, từ các tỉnh Thanh Hóa trở vào Trung bá»™ vẫn ăn tết Thanh Minh theo truyền thống vào ngày 3 tháng 3 âm lịch. Người Tày - Nùng ở vùng đông bắc Bắc Bá»™ ăn Tết Thanh Minh vào 3 tháng 3 và coi đó là lá»… trọng lá»›n nhất năm. Tại miền Nam, các tỉnh tận cùng Tổ quốc (Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Hậu Giang,...) có đông người Hoa sinh sống nên cÅ©ng có tập tục ăn Tết Thanh minh vào dịp này. Thường thì họ sẽ lấy ngày 4/4 là ngày chính để cúng Thanh minh, còn việc cúng vào ngày nào là tùy thuá»™c má»—i gia đình.

Tảo má»™[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

 

Giấy ngũ sắc (5 màu) trên những ngôi mộ tại Singapore

 

Một gia đình người Indonesia gốc Hoa đang tưởng niệm những người thân qua đời

Nhân ngày Thanh minh, người dân các nước có nền văn hóa tương đồng và chịu ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa đều có tục đi tảo mộ gia tiên và làm lễ cúng gia tiên sau cuộc tảo mộ.

Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Trong ngày Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình. Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng cắm cho các ngôi mộ này một nén hương.

Há»™i đạp thanh[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

TrÆ°á»›c đây, nam nữ thanh niên cÅ©ng nhân dịp này để du xuân nên má»›i có tên gọi há»™i đạp thanh (tức giẫm lên cỏ). Ngày nay, ở Việt Nam lá»… há»™i này có lẽ không còn, nhÆ°ng ở Trung Quốc thì má»™t vài nÆ¡i vẫn còn duy trì được.

Trong văn học[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

 

Tranh miêu tả cảnh chị em Thúy Kiều gặp Kim Trọng trong ngày Tết Thanh minh của họa sÄ© Lê Chánh, được treo ở lầu 3 của dinh Độc Lập cÅ©

Nếu tính tiết ÄÃ´ng chí là gốc thì tiết Thanh minh cách tiết này khoảng 105 ngày, còn nếu tính tiết Lập xuân là gốc thì nó cách tiết này khoảng 60 ngày. Tính theo Ã¢m lịch, nó rÆ¡i vào khoảng từ sá»›m nhất là giữa tháng Mão (tháng Hai) đến muá»™n nhất là giữa tháng Thìn (Tháng Ba). Cho nên, Nguyá»…n Du trong Truyện Kiều má»›i có câu:

Ngày xuân con én đưa thoi

Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi

Cỏ non xanh tận chân trời

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa

Thanh minh trong tiết tháng Ba

Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh...

Xem thêm[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

• Lịch Trung Quốc


• Tiết khí

Tham khảo[sá»­a | sá»­a mã nguồn]